چابُک سازی فرایندهای نظام استاندارد بر مبنای پژوهشهای کاربردی
پژوهشگاه استاندارد بهعنوان مرجع علمی و پژوهشی نظام استانداردسازی در
دوره تحولی (۱۴۰۳-۱۴۰۰) توانست
با راهبری پروژههای تحقیقاتی و تدوین استانداردهای پژوهش‌محور
و راه‌اندازی مرکز نوآوری، مقدمات لازم برای "انتقال یافته‌های علمی در نظام
استاندارد" را برای رفع موانع تولید و بهبود و ارتقاء کیفیت محصولات به
صنایع و مراکز خدماتی فرآهم آورد.
در ادامه سایر اقدامات پژوهشگاه استاندارد در دوره تحولی برمبنای «قانون
تقویت و توسعۀ نظام استاندارد» به اختصار بیان شده است.
• توسعه و ملی سازی استانداردهای تخصصی دستگاههای
اجرایی
درراستای اجرای تبصره ۳ ماده ۳ قانون تقویت و توسعه
نظام استاندارد، پژوهشگاه استاندارد با مشارکت شرکت ملّی نفت ایران، شرکت ملّی گاز
ایران و شرکت صنایع پتروشیمی ایران؛ بیش از ۱۲۰ استاندارد ملّی در صنعت نفت را بر اساس آخرین
ویرایش استانداردهای بین‌المللی و رویّه‌های عمل شرکت‌های معتبر بین‌المللی، تعیین
و تدوین کردند.
همچنین با مشارکت وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی؛ ۲۴۰ استاندارد مورد‌نیاز مرتبط با سلامت شغلی و اولویت‌بندی
آن‌ها بر حسب مفاد قانون تقویت و توسعۀ نظام استاندارد احصاء شده و به‌صورت کتاب
منتشر گردید.
این پژوهشگاه با مشارکت وزارت میراث فرهنگی و گردشگری استانداردسازی و
ارتقاء کاراییِ محصولات صنایع‌دستی در پنج گروه خاتم‌‌سازی، فیروزه‌کوبی، قلم‌کاری،
ملیله‌کاریِ نقره و میناکاری و هدایت تدوین استانداردهای ملّی در این زمینه را
مورد مطالعه و بررسی قرار داد.
• انجام تحقیقات جهت تدوین و به‌روزرِسانی استانداردها
سازمان ملی استاندارد ایران براساس ماده ۵ قانون تقویت و توسعه نظام استاندارد، انجام
تحقیقات جهت تدوین و به‌روزرِسانی استانداردها را برای ارتقاء کیفیت و بهبود روش‌های
تولید و خدمت به پژوهشگاه استاندارد واگذار کرد که اجرای این قانون منجر به تدوین
بیش از ۱۰۰ استاندارد ملّی
ایران بر مبنای تحقیقات شد.
در همین زمینه و به‌منظور استانداردسازی «قطعات خودرو» از طریق راهبری
پروژۀ کلان تدوین استانداردهای ملّیِ ۱۰۰۰ قطعۀ خودرو، در سال ۱۴۰۲ تدوین استانداردهای ملّیِ ۵۳۷ قطعۀ خودرو بر اساس استانداردهای
بین‌المللی، دانش‌بومی و مقرّرات فنّی به پژوهشگاه ابلاغ گردید.
علاوه براین، تدوین و به‌روزرسانی بیش از ۳۰۰ استاندارد ملی ایران در زمینههای صنعتی مختلف،
در دوران تحولی توسط محققین و متخصصان پژوهشگاه صورت گرفت.
مشارکت در تدوین استانداردهای بین‌المللی جهت تسهیل تجارت و حضور در
بازارهای جهانی از طریق راهبریِ تعداد ۸۰ کمیتۀ متناظر بین‌المللی، ارائه بیش از ۱۰۰۰ اظهارنظر فنی درخصوص اسناد و مدارک استانداردهای
بین‌المللی در دست تدوین و همچنین تدوین و مشارکت در تدوین ۱۵ عنوان استاندارد مؤسّسۀ استاندارد و اندازه‌شناسی
کشورهای اسلامی (SMIIC) بخش دیگری از فعالیتهای پژوهشگاه استاندارد در حوزه تدوین
استانداردهای بین‌المللی بود.
• استانداردسازی و ارزیابی‌انطباق براساس قوانین
بالادستی
پژوهشگاه استاندارد در دوره تحولی سازمان ملی استاندارد ایران در راستای
اجراء بند (۱۸) «قانون هوای پاک»
علاوه بر آزمون نمونههای بنزین و گازوئیل توزیع‌شده در جایگاههای عرضه سوخت در
سطح کشور، طبق برنامهزمانبندی فصلی و همچنین آزمون و ارزیابی آزمونهای انجام‌شده
بر روی نمونههای مشکوک به قاچاق سوخت و فرآوردههای نفتی، برای تدوین
استانداردهای مربوط به این وظیفۀ قانونی از جمله بنزین موتورهای درون‌سوز، بنزین
یورو ۵، نفت‌کوره، نفت‌گاز، نفت سفید، گاز طبیعی، گاز طبیعیِ فشرده بهعنوان
سوخت خودرو و گاز نفتیِ مایع‌شده بهعنوان سوخت LPG
اقدام نمود.
همچنین در راستای تحقّق مصوّبات کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی مبنی‌بر «بهبود کیفیت نان»؛
استانداردهای گندم و آرد گندم نان سنّتی(مسطّح) توسّط پژوهشگاه تجدید نظر شد.
تدوین استانداردهای ملی لوله و اتّصالات پلی‌اتیلن، لولههای PVC
فاضلابی، پوشش خطوط لوله، شیرآلات بهداشتی، سوختهای مایع، کولر آبی تبخیری، استانداردهای
حوزۀ خدمات نظیر خدمات قالی‌شویی و تعیین معیار مصرف انرژیِ تجهیزاتِ مختلف و وسایل
گازسوز، مشارکت در تدوین دستورالعمل مصرف انرژی، ارزیابی انطباق نمونههای شیرآلات
از نظر عملکرد و برچسب مصرف آب، ماشین‌های الکتریکی گردان (الکتروموتور)، اندازه‌گیری
کروسین، پیکروسین و سافرانال در زعفران جهت شناسایی تقلّب‌های زعفران و بررسی استفاده
از جاذبهای دوستدار محیط‌زیست جهت کاهش انتشار مادّۀ سمّی و سرطان‌زای فرمالدئید از
اوراق فشردۀ چوبی به‌کاررفته در داخل ساختمان و... از دیگر اقدامات پژوهشگاه
استاندارد در دوره تحولی بود.
از دیگر اقدامات پژوهشگاه استاندارد میتوان به اجرای «قانون جوانیِ
جمعیت»؛ از طریق تدوین سری استانداردهای ۹گانۀ تعیین مرز بیشینۀ آفتکُشها در محصولات غذایی و انجام طرح‌هایی
مانند: بررسی عوامل مؤثّر بر بهینه‌سازی روش اوزونیزاسیون برای حذف یا کاهش سموم
قارچی در ذُرّت و ارزیابی ریسک محصولات و همچنین مشاورۀ مُمیّزیِ کربن و استقرار
سیستم مدیریت کربن و استاندارد در ردّ پایِ کربن، مطابق با الزامات استاندارد
ملّیِ شمارۀ ۲۱۸۷۴ اشاره کرد.
• مطالعات تطبیقی برای دستیابی به تجارب سایر
کشورها در ارزیابی کیفیت
مطالعۀ تطبیقیِ "بررسی استانداردهای ملی و بین‌المللی ۵۰ قلم کالای صادراتی کشور" با هدف ایجاد
فضای رقابتیِ تولید در کشور و توسعۀ صادرات و نیز انجام پژوهش جهت "تعریف
شاخص‌های کیفیت و سنجش نرخ رشد کیفیت"، با هدف اندازه‌گیری سالانۀ نرخ رشد
کیفیت محصولات اعم از کالا و خدمات با بهره‌گیری از معیارها و شاخص‌های معتبر و
گزارش نتایج حاصل از ارزیابی‌ها به مراجع ذی‌ربط و جامعه با مشارکت دانشگاه صنعتی
امیرکبیر در پژوهشگاه استاندارد انجام گرفت.
سازمان ملی استاندارد براساس بند ۲۰ ماده ۷ قانون تقویت و توسعه
نظام استاندارد، وظیفه تعیین “جایزه ملی کیفیت” و برگزاری مراسم مربوط و اعطای
جایزه مزبور را بهعنوان مرجع رسمی این وظیفه در کشور داراست. از این‌رو باتوجه
به ضرورت ارتقاء کیفیت، مشارکت در تعیین جایزه و برگزاری این مراسم در سال ۱۴۰۲ توسط پژوهشگاه صورت گرفت.
• توسعۀ کمّی و کیفیِ آزمایشگاه‌های پژوهشگاه
و اجرای روش‌های آزمون جدید درراستای ارزیابی انطباق کالاهای دارای نشان استاندارد
آزمایشگاه‌های سازمان جز در مورد کالاهای سلامت‌محور خاص؛ بهعنوان
آزمایشگاه‌های مرجع در کشور شناخته می‌شوند از این‌رو علاوه‌بر توسعه کمی و کیفی
آزمایشگاه‌های "بنزین، حلال، دیرسوزی و عیارسنجیِ فلزّات گران‌بها"؛
طرّاحی و ساخت دستگاههای مورد‌نیاز برای آزمون در آزمایشگاه‌های مرجع از جمله
"دستگاه پُرزدِهی فرش ماشینی، دستگاه دوام زیپ و فک‌های مربوطه، دستگاه
نفوذپذیریِ هوا جهت تست پارچه کیسۀ هوای خودرو، دستگاه دوام اسفنج پُلی‌اورتان،
تجهیزات آزمون اصطکاک سایش پوست بدن روی چمن مصنوعی، دستگاه آزمون تشک اسفنجی و ..."
مطابق با استانداردهای بین‌المللی در دستور کار قرار گرفت. راه‌اندازی آزمایشگاه
"کلاه ایمنی راکبین موتورسیکلت" و آزمون "لیزخوردگی پای‌پوش ایمنی"
از دیگر اقدامات پژوهشگاه به‌منظور ایجاد زیرساخت برای ارزیابی‌انطباق کالاهای مشمول
مقررات استانداردهای اجباری میباشد.
پژوهشگاه استاندارد علاوه بر تجهیز و راه‌اندازی آزمایشگاه‌ها، باتوجه به
اهمیت ایمنی در آزمایشگاه‌ها، نسبت به ارزیابی ریسک حریق و طرّاحی و اجرای سیستم
پیشگیرانه و کنترلی حریق در آزمایشگاه‌های این مجموعه اقدام نمود.
در دوره تحولی؛ روش‌های جدیدی برای آزمون لنت و صفحۀ کلاچ، جوراب، زیپ،
تشک فنری، رنگ سان‌ست یلو و پاپریکا در مواد‌غذایی، مقاومت در برابر یخ‌زدگیِ کاشی
سرامیکی، بررسی تحریک‌زایی حیوانات آزمایشگاهی، اندازه‌گیریِ سموم دی‌اکسی
نیوالنول و زیرالنون در غلات، ارزیابی قابلیت بازدارندگی مواد محافظ خوراکی،
شناسایی و تعیین تقلّب‌ها در حوزۀ شناسایی حلّیت مواد‌غذایی از‌جمله شناسایی
باقیماندۀ گوشت خوک در فرآوردههای گوشتی و تعیین منشأ شیر خشک با روش مولکولی (real-time PCR)
برمبنای تحقیقات و معرفی این آزمونها انجام گرفت.
علاوه‌بر توسعه آزمونها در آزمایشگاه‌های مرجع سازمان، ارائه خدمات
آزمایشگاهی لازم برای انجام و پیادهسازی آزمونهای مختلف، صحتسنجی آن‌ها و تطبیق
نمونه کالا با استانداردهای مربوط، با انجام بیش از ۱۵۰۰۰ آزمون در دوران تحولی از اقدامات پژوهشگاه
بوده که برخی از آزمونهای انجام‌شده با هدف آزمون برروی نمونههایی صورت‌گرفته که
از مراکز عرضه کالاها در سطح کشور جمعآوری و در راستای فرآیند ارزیابی‌انطباق
کالاهای دارای نشان استاندارد به پژوهشگاه ارسال شد.
• اقدامات پژوهشگاه استاندارد بر اساس بستۀ تحوّلیِ
بهار خدمت
پژوهشگاه استاندارد برنامههای محوری خود را در اجرای بسته تحولی بهار
خدمت، با بازمهندسی و تسریع در صدور نتایج آزمایشگاهی، عارضهیابی و رفع چالشهای
استانداردسازی در واحدهای تولیدی، توسعه، تجهیز و به‌روزرسانی آزمایشگاه‌های مرجع
پژوهشگاه استاندارد، تدوین و تجدیدنظر در استانداردهای ملّیِ دارای کاربرد در
صنایع با هدف حمایت از رشد تولید، مشاوره به شرکت‌های دانش‌بنیان دنبال کرد.
در دوران تحولی، برنامه‌ریزی و راهبری پروژههای تحقیقاتی توسط پژوهشگاه
استاندارد با هدف شناسایی چالشهای فنّیِ واحدهای تولیدی و ارائه راهکارهای
علمی به تولیدکنندگان صورت گرفت.
در اجرای این راهبرد، ارزیابی‌ریسک میزان باقیماندۀ سموم آفت‌کُش، تعیین
شاخص‌های میکروبیِ خوراک دام و طیور، ارزیابی و کنترل آلایندهها در محصولات خام
کشاورزی، سنجش ماندگاری روغنهای خوراکی؛ ارزیابی ایمنی رنگ انگشتی با‌توجّه به
اثرات مُخاطره‌آمیزی که میتواند بر سلامت کودکان داشته باشد؛ تعیین ویژگی روغن
دنبۀ گوسفندی و شحم گاوی و بررسی قابلیت استفاده از آن به‌جای روغنهای صنعتی؛
تعیین الزامات ایمنی بهداشت محیط کار و بازرسی و پایش بیش از ۲۱۰۰۰ خودروی موجود در شرکت‌های بزرگ خودروسازی
داخلی، مورد توجه قرار گرفت.
• استقرار استانداردهای مدیریت کیفیت در پژوهشگاه
و مشارکت در تأییدصلاحیت نهادهای ارزیابی‌انطباق
پژوهشگاه استاندارد در دوران تحولی موفق به توسعه و استقرار الزامات
استانداردهای مدیریت کیفیت ۱۷۰۳۴ جهت تولید مواد مرجع، پیگیری استقرار الزامات استانداردهای مدیریت کیفیت
17024 جهت ایجاد نهاد گواهی‌کنندۀ اشخاص، پیگیری استقرار الزامات استاندارد ۱۷۰۲۰ جهت ارزیابی‌انطباق نهادهای انجام‌دهندۀ
بازرسی حفظ و نگهداشت صلاحیت آزمایشگاه‌ها و کالیبراسیون تجهیزات و افزایش دامنۀ
سیستم مدیریت کیفیت استاندارد ۱۷۰۲۵ استقراریافته در آزمایشگاه‌های پژوهشگاه شد.
انتقال دانش استانداردسازی و ارتقاء کیفیت در راستای افزایش ضریب
خِردوَرزی در صنایع تولیدی و خدماتی کشور از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی ویژۀ
صنعت، ارگانها و سازمانهای دولتی، مدیران کنترل کیفیت، آزمایشگاه‌های همکار،
نهادهای صدور گواهینامه و نهادهای بازرسی انجام گرفت.
با توجه به اهیمت تأییدصلاحیت نهادهای ارزیابی‌انطباق، همکاری با سازمان
ملی استاندارد در ارزیابی و تأییدصلاحیت شرکت‌های بازرسی و آزمایشگاه‌های آزمون
در دستور‌کار پژوهشگاه قرار گرفت و متخصصان پژوهشگاه با مشارکت در تیمهای ارزیابی
این نهادها، مشارکت مؤثری در ارزیابی و ارتقاء خدمات مرتبط با نتایج آزمون،
بازرسی و گواهی‌های صادره توسط نهادهای ارزیابی‌انطباق تأییدصلاحیت شده داشتند که
این امر تأثیر به‌سزایی در اخذ تأییدیه ارزیابی همترازی صلاحیت آسیا- اقیانوسیه (APAC) داشت.
• ایجاد زمینه برای استفاده کارآمد از ظرفیتهای مراکز علمی و پژوهشی و پارکهای علم و
فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان
در راستای استانداردسازی کالاهای دانش‌بنیان، از سال ۱۳۹۹ عملیات ایجاد «مرکز نوآوری پژوهشگاه
استاندارد» با تأمین‌بخشی از اعتبارات مورد‌نیاز از سوی معاونت علمی و فناوری
ریاست جمهوری آغاز گردید که این مرکز در سال ۱۴۰۱، مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
با راه‌اندازی این مرکز تقویم آموزشی برای برگزاری دوره‌های آموزشی
استانداردسازی و بسته‌های آموزشیِ مربوطه و کارگاه‌های تخصّصی استاندارد ویژۀ
محصولات دانش‌بنیان تهیه شد. علاوه بر آن برنامه‌ریزی برای برگزاری دوره‌های مربوط
به بسته‌های آموزشی و بررسی محصولات دانش‌بنیان به منظور استانداردسازی تدوین شد.
• برنامه‌ریزی و اجرای دوره‌های آموزشهای کاربردی
تخصصی نظام استاندارد کشور و تهیه محتوای فنی و تخصصی
از آنجایی که تنها مرکز علمی و پژوهشی مرتبط با نظام استاندارد در کشور
پژوهشگاه استاندارد است، این پژوهشگاه برای رفع نیازهای آزموشی تخصصی مورد نیاز
فعالیتهای سازمان ملی استاندارد در چهار محور استانداردسازی، ارزیابی‌انطباق،
تأییدصلاحیت و اندازه‌شناسی اقدام نمود و در این خصوص نسبت به برگزاری کارگاه‌های
تخصصی ویژه مسئولین کنترل‌کیفیت، تربیت ارزیابان مرکز ملی تأییدصلاحیت ایران،
برگزاری دوره‌های مرتبط با تعالی جایزه ملی کیفیت و دوره‌های آموزشی تخصصی و
ترویجی استاندارد و همکاری با دانشگاهها در برگزاری واحدهای استانداردسازی برای
دانشجویان و ... اقدام نمود.
لذا در این دوران تحولی، پژوهشگاه استاندارد ۱۲۰۷ دوره کوتاه‌مدت برای فراگیران دوره‌های تخصصی در
حوزههای مختلف فعالیتهای نظام استاندارد معادل ۲۵۱۲۷۷ نفر/ساعت برگزار نموده، که در مقایسه با
دوره‌های گذشته از نظر کمیت، رشد ۱۵۰ درصدی را تجربه کرده است.
• تأسیس، راه‌اندازی و بهره‌برداری آزمایشگاه
مرجع ملی حلال سازمان ملی استاندارد ایران جهت ارائه خدمات آزمایشگاهی
طبق ماده ۱۴ قانون تقویت و توسعه
نظام استانداردسازی، سازمان ملی استاندارد تنها مرجع صدور گواهینامه حلال بوده و
برای صدور گواهینامه حلال، وجود مستندات مرتبط با نتایج آزمونهای مولکولی ضروری
میباشد. باتوجه به توانمندی و دانش فنی
آزمونهای تعیین حلیت در پژوهشگاه استاندارد، آزمایشگاه مرجع حلال در این پژوهشگاه
تأسیس و اقداماتی از جمله: ابداع روش‌های جدید استخراج DNA،
تدوین استانداردهای روش‌های تشخیص DNA
حیوان حرام گوشت(خوک) و حلال گوشت(گاو)، ارائه خدمات آزمایشگاهی برای کنترل محموله‌های
وارداتی ژلاتین، توانمندسازی بخش خصوصی از طریق برگزاری کارگاه آموزشی آزمونهای
آزمایشگاه حلال و برقراری ارتباط فعال با مرکز استانداردسازی کشورهای اسلامی و
انجام ۳۲۵ تست آزمونهای بین‌آزمایشگاهی SMIIC
در دوران تحولی در پژوهشگاه انجام گردید.
